Seminer: "Türk Tütün Bankası’nın Başarısızlığı, 1938-1969"

Tarih: 6 Ağustos 2014, Çarşamba
Saat: 15.30
Yer: santralistanbul Kampüsü, E5-103 

Konuşmacı: Dr. Özgür Burçak Gürsoy

Özet: 
Bu çalışma, 1938-1969 arasında Türk Tütün Bankası’nın kurulamayışının tarihini konu alıyor. Tartışma, Başbakanlık Devlet Arşivleri ve iki üst düzey TEKEL yöneticisinin kişisel arşivleri belgelerine, dört ayrı sektör dergisine, tütün kongreleri tutanaklarına ve gazete haberlerine dayanmaktadır. İlgili dönemde Türkiye’nin en önemli ihraç ürünlerinden biri olan tütün, 1930’lu yıllarda çıkarılan özel yasalarla devlet tekeline alındı. Yasaların TEKEL tarafından yönetilen etkili bir devlet müdahalesi ve iyi işleyen bir piyasa sistemi özlemine karşın, tütün piyasası birincil tarihsel kaynaklarda çoğunlukla “ebedi anarşi ve kaos”un hüküm sürdüğü bir piyasa olarak tanımlanmaktadır. Bu “kaotik” atmosfer, tütün üreticileri, tüccarlar, eksperler ve TEKEL’den müteşekkil piyasa aktörlerinin, fiyatlar, ürüne değer biçilmesi süreci, cari satış sistemi, ambarlama koşulları veya kredi sistemi gibi muhtelif ihtilaflar konusunda birbirleriyle mücadale içindeki politikalarından beslenmekteydi. Savaş yıllarında tütün eksperleri, piyasanın bitmez tükenmez sorunlarına radikal ve bütüncül bir çözüm olarak, kurumsal bir reform paketi önerdiler. Bu reform paketine göre, üreticiler kooperatiflerde örgütlenecek, satışlar arttırmalı usulle satış merkezlerinde yapılacak ve bu merkezler piyasa-düzenleyici müessese olan Türk Tütün Bankası tarafından kurulacak ve finanse edilecekti. Savaş sonrası yıllarda, öneri paketinin içeriği önemli değişimler geçirse de, TEKEL haricinde “piyasaya nizam verecek” bir “müessese”nin kurulması fikri, Türk yönetici eliti içinde güç kazandı. Bu müesseseyi kurma taahhüdü ile, 1947’den 1957’ye kadarki on bir yıl boyunca, Türk hükümetleri, tütün üreticilerinin gelirlerinin bir bölümüne zorla el koydu. Bu tür kurum için kuruluş kanunu 1950’de kabul edildi ve üreticilerden yapılan zorunlu kesintilerle kurum için hedeflenen başlangıç sermayesine 1957’de ulaşıldı. Ancak, tütün bankası asla kurulamadı. Farklı piyasa aktörleri arası politik ve sosyal güç dengesi, piyasayı düzenlemeye dönük çabaların kaderi üzerinde belirleyici oldu. Bu çalışmada, Türk Tütün Bankası’nın çok bilinmeyen tarihinin modern Türkiye tarihyazımı açısından bize sunduğu düşündürücü açılımlar tartışılmaktadır.